• صفحه نخست
• آشنایی با تئاتر شورایی 1

الف) کلیات

تئاتر شورایی  اسلوبی کاربردی - آموزشی است که با اهداف تعلیمی و تربیتی محیطهای آموزشی کاملاً در انطباق است. این اسلوب را آگوستو بوال کارگردان، مربی و پژوهشگر برزیلی در دهة 1970 میلادی در کشور برزیل و بر اساس نظام آموزشی و پرورشی پائولو فریره، محقق و روانشناس شهیر، بنیان نهاد. پائولو فریره در کتاب تعلیم و تربیت سرکوب شدگان دو نوع آموزش را از هم تفکیک کرد و اولی را ترجیح داد:

1) آموزش کنش انگیز (transitive learning) که نوآموز را صرفاً ظرفی برای انباشت اطلاعات نمی داند بلکه او را فعالانه درگیر تعلیم و تربیت خود می کند. این نوع آموزش یک سویه و سرکوبگرانه نیست بلکه با استفاده از راهکارهای مناسب امکان مداخله و پیشنهاد را برای نوآموزان در امر یادگیری فراهم می سازد و با میدان دادن به تجارب و دانسته های شخصی آنان حس خودباوری و مسؤلیت پذیری شان را تقویت می کند.

 2) آموزش کنش گریز (intransitive learning) که انفعال را می نمایاند و به شیوه ای تربیتی اشاره دارد که در آن نوآموز صرفاً پذیرای عمل و دانش «شخصی دیگر» است. او در این سیستم طوطی وار می آموزد و تشویق می شود تا بی هیچ ابتکاری آموخته های خود را باز پس دهد.  

تئاتر شورایی متأثر از  الگوی ابتکاری نخست شکل گرفته است. جهانی که این نوع تئاتر ترسیم می کند، بیشترین سهم را به تماشاگر می بخشد و تمام سازوکار اجرایی آن در خدمت تبدیل تماشاگر منفعل و تابع به یک عامل وکنشگر اجتماعی است. تئاتر شورایی هفت تکنیک آموزشی دارد که عبارت اند از:

1) نمایشنامه نویسی همزمان                 (simultaneous dramaturgy)

2) تئاترمجسمه                                      (image theatre)

3) تئاتر روزنامه                                       (newspaper theatre)

4) رنگین کمان آرزو                                  (rainbow of desire)

5)  تئاتر مجادله                                       (forum theatre)

6)  تئاتر نامرئی                                       (invisible theatre)

7)  تئاتر قانونگذار                                     (legislative theatre)

 هدف از ابداع این تکنیکها برداشتن مرز بین تماشاگر و بازیگر، و تبدیل هر دو طرف به تماشا- بازیگر(spect-actor) است تا یکسو بودن ارتباط، که به زعم بوال سرچشمة سرکوب است، از بین رود و «دیالوگ» جای «مونولوگ» را بگیرد. برخلاف تئاتر رایج «ارسطویی» که تماشاگر آن کاملاً منفعل است و قدرت عمل و اندیشه از وی سلب و به بازیگران تفویض می شود، همچنین فراتر از تئاتر «برشتی» که امکان تجربه را فقط «در سطح آگاهی» به تماشاگر می دهد، تئاتر شورایی اختیار همزمان اندیشه و کنش را به تماشاگران می سپارد. تئاتر شورایی بر این فرض استوار است که هر یک از ما فی نفسه بازیگر، و یا به تعبیری، تماشا- بازیگریم و با فعال شدن این توانایی عام در ما، ترغیب می شویم وضع موجود را بشناسیم تا بتوانیم برای دستیابی به وضع مطلوب تلاش کنیم. هریک از شیوه های این نوع تئاتر ضمن تجسم یک وضعیت ملموس اما ناخوشایند برای تماشاگران، در آنان انگیزشی قوی ایجاد می کند تا جای بازیگران را بگیرند و وضع موجود را به وضع مطلوب خویش بدل سازند، به همین دلیل این نوع تئاتر به تئاتر شورایی مشهور است.

استقبال و بهره گیری بیش از هفتاد کشور دنیا از این اسلوب آموزشی؛ برگزاری همایش سالیانة PTO (آموزش و تئاتر غیرسرکوبگرانه) در راستای بهره گیری از این شیوه در امر آموزش با حضور معلمان، روان درمانگران، مددکاران اجتماعی و مربیان سراسر دنیا؛ بهره گیری مؤثر از این شیوه در طرحهای ملی سوادآموزی؛ تألیف بیش از دوازده جلد کتاب توسط افرادی که از این تئاتر در حوزة سیاست، روان درمانگری، آموزش، فعالیتهای اجتماعی و... استفاده کرده اند و قابلیت فراوان آن برای فرهنگ سازی و آموزش اموری اجتماعی چون رعایت بهداشت، حفظ اموال عمومی و احترام متقابل، به زبانی ساده و همه فهم، ضرورت توجه به این اسلوب کارآمد را در آموزش و پرورش کشورمان برجسته می سازد. بنابراین نخست لازم است امکانات این نوع تئاتر را بشناسیم، سپس با تکنیکهای آموزشی آن آشنا شویم:

ب) امکانات

موارد ذیل قابلیتهای آموزشی تئاتر شورایی محسوب می شوند:

 1) طرح پرسشهای درست به جای ارائة پیام یا راهکار: تئاتر شورایی تفسیر، دیدگاه یا راهکار واحدی را به مخاطبان تحمیل نمی کند بلکه به گونه ای برانگیزاننده یک مسئلة حیاتیِ آموزشی یا تربیتی را طرح می کند تا خود مخاطبان در صدد رفع آن برآیند و پیشنهادات خود را  عملاً بر روی صحنه امتحان کنند.

 2) دسترسی آسان همگان به این نوع تئاتر:  طی یک کلاس دو ساعته، به کمک افرادی که هیچگاه تئاتر کار نکرده اند و با ساده ترین امکانات می توان موضوعی آموزشی یا پرورشی را در قالب یکی از تکنیکهای تئاتر شورایی به اجرا رساند. 

3)  کاربرد پیچیده تر تکنیکها و بازیهای سادة آن در حوزه هایی چون روان درمانگری: تکنیک رنگین کمان آرزو که یکی از روشهای تئاتر شورایی است، شیوه ای پربار، کارا و اعتماد برانگیز برای مشاوره با دانش آموزان و رفع شخصی ترین معضلات آنان در فضایی عمومی و همدلانه است.  

4) خلق فضایی باز و آزاد برای گفتگو:  تماشاگران هر بار پس از مشاهدة راهکاری عملی بر صحنه، به تحلیل قابلیتها و محدودیتهای آن می پردازند و با آگاهی و اشراف بیشتر راهکارهای بعدی را امتحان می کنند. این گونه به طور غیر مستقیم و به صورت عملی نحوة گفتگوی درست و سازنده را با همدیگر می آموزند. بازیگران تئاتر شورایی نیز به جای تحمیل نظر و عمل محتوم شخصیتهای نمایشی به تماشاگر، خود را در معرض شرایط پیشنهادی او می گذارند. آنها خودشیفته نیستند و همچون بازیگران حرفه ای از اینکه جایگاهشان را از دست دهند و در حاشیه بمانند نمی ترسند. بازیگران تئاتر شورایی نه از ارضای حس خودنمایی بر روی صحنه، که از  انگیزش دادن به تماشاگران برای بهبود وضع موجود لذت می برند.        

5) از بین بردن حس رقابت ناسالم و مخرب: تئاتر دانش آموزی به شکل مرسوم آن به سبب وجهة جشنواره ای و رقابتی اش همواره به طور ناخواسته خطر اشاعة رقابتهای ناسالم و مخرب بین گروههای مدارس را به همراه داشته است. این قضیه در مورد گروه های برتر به سبب حساس تر شدن رقابت شان در مراحل بالاتر، شاید به عوارض بحرانی تری نیز بیانجامد. تکنیکهای تئاتر شورایی حتی اگر در رقابت کشوری تئاتر دانش آموزی نیز به خدمت گرفته شوند، از آنجا که مخاطبان را برای کنشها و اقدامات راهگشا تحریک می کنند، جز ایجاد حس همدلی و هم اندیشی در بین گروهها حاصل دیگری به دنبال ندارند.

6) ایجاد فضایی انگیزمندانه و پرنشاط: هدف تئاتر شورایی صرفاً فراهم کردن تجربه ای زیبایی شناختی نیست بلکه از خلال این تجربه تمرینی برای کنش در زندگی واقعی است. بنابراین هم گروه اجراگر و هم مخاطبان چون در پایان اجرای شورایی با همفکری و همکاری به کلیدی عملی برای رفع معضل در شرایط واقعی زندگی دست می یابند، ضمن کسب لذت زیبایی شناختی به یک نوع حس رهایی از فشار ذهنی و درونی می رسند که هیچ نوع شادی با آن قابل مقایسه نیست. توهمات و انرژیهای متراکم آنها- که همواره مخل امر آموزش اند- زدوده می شود و انگیزة اقدامات آگاهانه و مثبت در آنان به طرز شگفت انگیزی تقویت می گردد.  

7) کشف استعدادها و پیشگیری از تبعیض: همه می توانند در یک اجرای شورایی مداخله کنند و این موجب کشف استعدادهایی می شود که شاید در شرایط عادی نامکشوف بماند. تجربه نشان داده است که این شیوه در رفع کمرویی، درون گرایی و افسردگی بسیار موثر است و همة موانع را در راه مشارکت از بین می برد. از این طریق اجرای تئاتر دانش آموزی دیگر در انحصار یک عده دانش آموز خاص نخواهد بود و همه می توانند آن را تجربه کنند. همچنین به علت خصلت جایگزینی نقشها در نمایش شورایی، همه می توانند با مداخله در نمایش، لذت ایفای نقش را بچشند و هنر بازیگری بر صحنه را تجربه نمایند.

8) تناسب با تمام سنین و اقشار: این نوع تئاتر همچون زبان عرصه های مختلف زندگی اعم از بهداشت و درمان، آموزش، عمران، فرهنگ، زیست محیط، مسکن، اقتصاد، سیاست و ... را پوشش می دهد و الگویی گره گشا برای استفادة تمام سنین و اقشار اجتماعی است. آگوستو بوال، مبدع تئاتر شورایی،  طی نمایندگی چهار ساله اش 19 گروه تئاتر دائمی را فقط در شهر ریو دو ژانیرو و در میان اقشار مختلف مردم اعم از زاغه نشینان، دانش آموزان، کشاورزان، سالمندان، زنان، دانشجویان سیاه پوست، بیماران مبتلا به ایدز، نابینایان، کودکان خیابانی و نیز در اتحادیه ها، کلیساها، شوراهای محلی و مدارس تشکیل داد و به اتفاق همکارانش به آنان تکنیکهای تئاتر شورایی آموخت تا خود به حل مسائل خویش به این شیوه بپردازند. از آنجا که مبنای کار خلق محصولی نمایشی توسط یک مجموعه و نه تحمیل متنی از بیرون است، لذا با انتخاب و طرح موضوعهای متناسب می توان تمام مجموعه های آموزشی از پیش دبستان تا دانشگاه را با این نوع تئاتر پوشش داد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”